نامه‌ای از امام هادی علیه السلام برای مردم اهواز

بنا بر گواه تاریخ مردم استان خوزستان از دیرباز دارای رابطه‌ای عمیق و ناگسستنی با اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بودند و تفکر ناب وحی ملجا و پناه آنان در امور مختلف فکری و عقایدی بوده است و این مساله‌ای است که بارها در طول تاریخ خودنمایی نموده و ظهورو بروز یافته است و یکی از موارد آن نامه اعتقادی امام هادی علیه اسلام به مردم اهواز بوده است که ما به فرازهایی از آن می‌پردازیم:

ما به فرازهایی از آن می پردازیم:
مِنْ عَلِیّ بْنِ مُحَمد، سَلامٌ عَلیْکُم وَ عَلی مَنِ اتَّبعَ الهُدی وَ رَحْمَهُ اللهِ وَ بَرَکاتهُ، فَاِنَّه وَرَدَ عَلیَّ کِتابکُم وَ فهِمْتُ ماذَکَرْتُمْ مِنْ اِخْتلافِکُم فیِ دِینِکُم وَ خَوضِکُم فیِ الْقَدَرِ وَ مَقالَهَ مَنْ یَقُولُ مِنْکُم بِالْجَبْرِ وَ مَنْ یَقُولُ بِالتَّفْویضِ وَ تَفَرِّقکُمْ فیِ ذلِکَ وَ تَقاطِعُکُمْ وَ ما ظَهَرَ مِنَ الْعَداوَهَ بَیْنَکُم.
پاسخی است از علی بن محمد، درود و رحمت بر شما و بر کسانی که پیروی از نشانه های هدایات نمودند.
نامه به دست من رسید و دانستم که چگونه گرفتار اختلاف در دین شده اید و گفته هایتان را درباره جبر و تفویض خواندم و مشاهده کردم که اختلاف در عقیده بین شما جدایی و دشمنی ایجاد کرده است. سپس ادامه دادند که: آگاه باشید که امت اتفاق دارند که قرآن حق است و همه فرق به او تمسک شده اند.
فَاوَّلُ خَبَرٍ یَعْرِفُ تَحْقِیْقُهُ مِنَ الْکِتابِ وَ تَصْدِقُهُ وَ الْتماسُ شَهادَتِهِ عَلَیْهِ خَبَرٌ وَرَدَ عَنْ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ وَجَد بِموافَقَهِ الکِتابِ وَ تَصْدِیقِهِ بحَیْث لاتُخالِفُه أقاوِیلُهُم، حَیْثُ قالَ « اِنّی مُخَلِّفٌ فیکُمُ الثّقْلَیْنِ کِتابَ اللهِ وَ عِتْرَتی، اَهْلُ بَیْتیِ، لَنْ تَضِلُّوا ما تَمَسَّکْتُمْ بِهِما وَ اِنَّهما لَنْ یَفْتَرِقا حتّی یَرِدا عَلیَّ الْحَوض.
اولین خبری که حقانیت و واقعیتش در قرآن تصدیق شده خبری است که از رسول الله(صلی الله علیه و آله) نقل شده و موافق با کتاب خداست و هیچیک از گروهها و فرق اسلامی با آن مخالفتی ندارند و آن همان بیان پیامبر(صلی الله علیه و آله) است که فرمود: من دو چیز را بعد از خود باقی می گذارم کتاب خدا و عترتم که اهل بیت من باشند. هر کدام از شما به آن دو متمسک شوید گمراه نخواهید شد و آن دو از هم جدا شدنی نیستند تا در کنار حوض کوثر با من ملاقات کنند.
امام هادی ـ علیه السلام ـ می فرماید: شواهدی از کتاب خدا در دست است که حدیث فوق را تأیید می کنند مثل:
اِنَّما وَلِیّکُم اللهُ وَ رَسُولُه وَ الَّذینَ آمَنُواالَّذِینَ یُقیمُونَ الصَّلوهَ وَ یُؤتُونَ الزَّکاهَ وَ هُم الراکِعُونَ وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَاِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْغالِبُونَ.

ولی شما فقط خداست و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند و کسانی که بر نماز مداومت کنند و در آن حال که رکوع می گزارند زکات دهند، هر که با خدا و پیغمبر او و کسانی که ایمان دارند دوستی کند، براستی گروه خدا پیروز است.
و از عامه روایاتی نقل شده که امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ بود که در نماز و در حال رکوع انگشتری به عنوان تصدق داد و خداوند از باب سپاسگزاری از او این آیه را نازل فرمود:
و ما یافتیم در کلمات رسول الله (صلی الله علیه و آله) که درباره امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ فرمود:
مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَعِلیُّ مَوْلاهُ
اَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَهِ هارُونَ مِنْ مُوسی اِلاّ اَنَّهُ لانَبِیَّ بَعْدِی
عَلِیٌ یَقْضِی دِینی وَ یَنْجِزُ مَوْعِدِی وَ هُوَ خَلِیفَتی عَلیْکُم مِنْ بَعْدِی
خبر اولی از اخبار صحیحه و متفق علیه است که هیچکس درباره اش اختلاف نکرده و آن نیز موافق کتاب خداست. و وقتی کتاب خدا حدیثی را تصدیق کند بر امت است که اقرار به آن نماید. و از آنها گذشته حقایقی از اخبار و روایات از رسول خدا توسط امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) نقل شده که اقتداء و پیروی از آنها بر هر مؤمنی فرض و واجب است و کسانی که زیر بار نروند نوعاً اهل عناد هستند. زیرا که گفته های آل رسول (صلی الله علیه و آله) متصل به گفته پروردگار است و اذیت و مخالفت با رسول و آلش اذیت خداست چنانکه در کتاب خدا می خوانیم:
اِنَّ الَّذینَ یُؤْذُونَ اللهُ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فیِ الْدُنْیا وَ الآخِرهِ وَ اَعَدَّلَهُمْ عَذاباً مُهِیْناً
کسانی که خدا و پیغمبر او را آزار کنند خدا در دنیا و آخرت لعنتشان کرده و عذابی خفت انگیز برای ایشان مهیا کرده است.

و از گفته های رسول الله است که :
مَنْ آذی عَلِیّاً فَقَدْ آذنِی وَ مَنْ آذانیِ فَقَدْ آذَی الله وَ مَنْ آذَی اللهَ یُوشَکُ اَنْ یَنْتَقِمَ مِنْهُ.
مَنْ اَحَبَّ عَلِیَّا فَقَدْ اَحَبَّنِی وَ مَنْ اَحَبَّنیِ فَقَدْ أحَبَّ اللهُ
هرکس علی را اذیت کند مر اذیت کرده و هر که مرا بیازارد خدا را آزرده است و هر که خدا را بیازارد سزای عملش را خواهد دید. هر کس علی را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که مرا دوست بدارد خدا را دوست خواهد داشت.
رسول خدا (صلی الله علیه و‌ آله) در روز جنگ خیبر فرمود:
لِاَبْعَثُنَّ إلَیْهِمْ غَداً رَجُلاً یُحِبُّ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللهُ وَ رَسُولَهُ کرّاراً غَیْرُ فَرّارٍ لایَرْجِعُ حَتّی یَفْتِحَ اللهُ عَلَیْهِ
فردا مردی را به سوی این مردم می فرستم که خدا و رسول را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست می دارند همان حیدر کرار که هیچگاه از جنگ فرار نمی کند و بر نمی گردد تا فتح و پیروزی را با خود بیاورد.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) قبل از حادثه خیبر خبر از فتح و پیروزی علی داد و همان هم شد و فردا علی سلام الله علیه دشمنان را شکست داد و لقب کرار و غیر فرار را گرفت.
سپس امام هادی ـ علیه السلام ـ فرمود:
و این مقدمه را بیان کردم تا دلیل و گواهی باشد بر آنچه درباره جبر و تفویض به یاری و قوت پروردگار خواهم گفت و ما شروع را با کلام امام صادق ـ علیه السلام ـ قرار می دهیم که فرمود:
لاجَبْرَ وَ لا تَفْویضْ ولکِنْ مَنْزِلَهٌ بَیْنَ المَنْزِلَتَیْن
نه جبر است و نه تفویض بلکه منزلی بین این دو است.
از امام صادق ـ علیه السلام ـ سؤال شد که:
)هَلْ اَجْبَر اللهُ العِبادَ عَلَی المعاصی؟ قال هُوَ اَعْدَلُ مِنْ ذلِکَ. فَقِیلَ لَهُ: فَهَلْ فَوَّضَ اِلَیْهِمْ؟ فَقالَ ـ علیه السلام ـ هُوَ أعَزُّ وَ اَقْهَرْ لَهُمْ مِنْ ذلِکَ(.
آیا خداوند تبارک و تعالی بندگان خویش را بر انجام گناهان مجبور نموده؟ فرمود: او عادلتر از آن است که بندگان را به انجام گناهان مجبور کند.
عرض کردند: آیا خداوند به آنها واگذار نموده که هر چه خواهند انجام دهند؟ فرمود: او عزیزترین و چیره تر بر آنهاست از اینکه همه چیز را به آنها واگذار نماید.
وَ رُوِیَ عَنْهُ قالَ: النّاسُ فِی الْقَدَرِ عَلی ثَلاثَهِ اَوْجَهٍ: رَجُلٌ یَزْعَمُ اَنَّ الْأمْرَ مُفَوِّضٌ إلَیْهِ فَقَدْ وَهَّنَ اللهُ فِی سُلْطانِهِ فَهُوَ هالِکٌ. وَ رَجُلٌ یَزْعَمُ اَنَّ اللهَ جَلَّ وَ عَزَّ اَجْبَرَالْعِبادَ عَلَی الْمَعاصِی وَ کَلَّفَهُمْ مالا یُطیقُون فَقَدْ ظَلَمَ اللهُ فیِ حَکْمِه فَهُوَ هالِکٌ. وَ رَجُلٌ یَزْعَمُ اَنَّ اللهَ کَلَّفَ العِبادَ مایُطیقُونَ وَ لَمْ یَکَلِّفُهم مالا یُطیقُونَ، فَاذا أحْسَنَ حَمِدَاللهَ وَ إذا أساءَ اَسْتَغْفِرُ الله فهذا مُسْلِمٌ بالِغ
و از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت شده که فرمود: انسانها در منزلت به سه گروه تقسیم می شوند.
اول شخصی که خیال می کند همه امور به او واگذار شده و سلطنت و اقتدار پروردگار را سبک شمرده و در نتیجه نابود خواهد شد.
دوم انسانی که خیال می کند خداوند بزرگ بندگان را مجبور به انجام گناهان نموده و آنها را تکلیف به چیزی کرده که قدرت انجامش را ندارند و در واقع خدا را ظالم در حکمش می دانند این گروه نیز نابودند.
وسوم انسانی که معتقد است که خداوند تبارک و تعالی او را به چیزی تکلیف فرموده که توان انجامش را دارد و به چیزی که توان انجامش را ندارد تکلیف نفرموده بنابراین اگر کار خوبی انجام دهد خدا را به این توفیق شکر گذار است و اگر مرتکب گناه شود استغفار می کند و از خداوند طلب عفو می نماید و این یک مسلمان بالغ و رشد یافته است.
امام آنها که گفتند که خداوند بندگانش را مجبور به گناهان کرده قرآن با این آیات آنها را رد می کند.
وَلا یَظْلِمُ رَبُّکَ اَحَداً
ذلِکَ بِما قَدَّمَتْ یَداکَ وَ اَنَّ اللهَ لَیْسَ بِظَلّامٍ لِلَعْبیدِ
اِنَّ اللهَ لا یَظْلِمُ النّاسَ شَیْئا وَلکِنَّ النّاسَ أنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ
خداوند تو به هیچ کس ظلم نمی کند.
این جزای آنچه راست است که از پیش فرستاده ای پروردگار اهل ستم به بندگانش نیست.
خداوند به بندگان خویش ظلم روا ندارد ولی این بندگان هستند که به نفس خویش ظلم روا می دارند.
واز این آیات فراوان است و اگر کسی فکر کند مجبور به انجام گناهان است در واقع گناه را به گردن خدا گذاشته و عقوبت پروردگار را ظلم می داند و کسی که خدا را ظالم بداند قرآن را تکذیب کرده و هر کس قرآن را تکذیب کند به اجتماع امت اسلامی کافر خواهد شد.
اما آنها که قائل به تفویض شدند در واقع معتقد به این معنی شده اند که خداوند تبارک و تعالی:
فَوَّضَ اِلَی العِبادِ اِخْتِیارِ اَمْرِهِ وَنَهْیهِ وَ اَهْمَلَهُمْ
اختیار امر و نهی خود را به بندگانش واگذار نموده و آنها را مهمل گذاشته است.

دیدگاه ائمه(علیهم السلام) این است که اگر واقعاً پروردگار تمامی امور بندگان را به خودشان واگذارده است عقاب بی معنی می شود و خداوند عاجز است که به بندگان راهنمایی و توفیق بندگی و عبادت بیاموزد و بندگان نباید در انتخاب کفر یا ایمان مورد سؤال و مؤاخذه قرار گیرند.
لکن نقول: اِنَّ اللهَ جَلَّ وَ عَزَّ خَلَقَ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ وَ مَلّکَهُمْ اِسْتِطاعَهِ تَعْبُّدهِمْ بِها، فَأمَرهُم وَ نَهاهَمْ عَنْ مَعْصیتِه وَ ذَمَّ مَنْ عَصا و عاقَبَه عَلَیْها وَلِلّهِ الخِیَرهُ فی الاَمر وَ النّهی یَخْتارُ مایُریدُ وَ یأمُر بِهِ وَ یَنْهی عَمّا یَکْرِهُ وَ یُعاقَبُ عَلَیْهِ بِالاِسْتِطاعَهِ الَّتِی مَلّکَها عِبادَه لاِتْباعِ اَمْرِه وَ اجْتِنابِ مَعاصِیه
اما نظر ما این است که: خداوند جلیل و عزیز خلق را بر اساس قدرتش آفرید و توان بندگی را به بندگانش تملیک نموده و به آنچه را که اراده کرد مردم را امر و نهی می نمود بعضی از مردم فرمان او را اطاعت نکردند و با انتخاب خود راه خطا را رفتند و هرگز پروردگار اجازه نداده که آنها هوای نفس و خواهش دل خویش را انتخاب کنند بنابراین هرکس اطاعت فرمان حضرت حق را بنماید به رشد و تعالی می رسد و هرکس مخالفت کند گمراه و هلاک خواهد شد و این است معنای )لَیْسَ بِجَبْرٍ وَلا تَفْویض(
آنگاه امام هادی ـ علیه السلام ـ به طور مبسوط به باز کردن مسئله جبر و تفویض می پردازد و در پایان می فرماید:
وَ فَّقَنَااللهَ وَ اِیاکُمْ إلیَ الْقَولِ وَ الْعَمَلِ لمِا یُحِبُّ وَیَرْضی وَ جنّبْنا وَ اِیّاکُمْ مَعاصِیه، بمَِنِّه وَ فَضْلِهِ وَ الْحَمْدُلِلّهِ کَثیراً کَما هُوَ أهْلُهَ و صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطّیبین وَ حَسُْبُنَا الله وَ نِعْمَ الْوَکیل
خداوند ما و شما را به گفتار و عمل به آنچه او دوست می دارد وراضی است موفق بدارد و ما و شما را از آنچه را که معصیت و نافرمانی است به لطف و فضلش بر حذر بدارد. حمد فراوان برای اوست همانطور که سزاوار است و درود خدا بر محمد و آلش و خداوند ما را بس است که خوب وکیلی است.(تحف العقول، ص۴۸۰)

منبع:نخیلات